Oleje przekładniowe do manualnych skrzyń biegów

Wiele marek sugeruje, że ich skrzynie biegów nie wymagają wymiany środków smarnych przez cały czas eksploatacji. Założenie to nie sprawdza się jednak w polskich warunkach, gdzie samochody są użytkowane znacznie dłużej niż na Zachodzie. Stąd pewnie duża różnica w liczbie oferowanych przez krajowych i zagranicznych producentów olejów przekładniowych.

W porównaniu z olejem silnikowym o wymianie oleju przekładniowego mówi się dość rzadko. Tym bardziej warto uświadamiać klientom, jakie funkcje on pełni. W zależności od typu skrzyni, przekładniowe środki smarne usprawniają pracę zębatek, łożysk tocznych i ślizgowych, sprzęgieł ciernych i kłowych, synchronizatorów, wielowypustów czy przegubów kulowych, zmniejszając tarcie, chłodząc i chroniąc elementy, zapobiegając także ich rdzewieniu, powstawaniu szlamów, wiążąc, rozpuszczając i utrzymując zanieczyszczenia w stanie rozpuszczonym. By spełniać poniższe wymagania, kluczowy jest dobór oleju charakteryzującego się odpowiednimi parametrami[1].

Najważniejsze parametry olejów

Oleje przekładniowe – podobnie jak silnikowe – dzielą się na mineralne, półsyntetyczne oraz syntetyczne. Na dużym poziomie ogólności nie da się powiedzieć, który z nich jest lepszy – mają po prostu inne parametry i w jednych modelach najlepiej sprawdzają się jedne, w innych – drugie. W przypadku olejów silnikowych oleje o większej lepkości wlewa się najczęściej do silników częściowo zużytych (co wiąże się ze szczelnością wnętrza silnika i zużywania się w nim oleju). W skrzyni biegów nie występują podobne zjawiska – oleje mineralne nie są gorsze od syntetyków nawet w przypadku nowych przekładni – o ile spełniają wymagania producenta samochodu. Dotyczą one przede wszystkim zgodności z normami danej marki, lepkości SAE oraz jakości według API[2].

Lepkość

Tak jak w przypadku olejów silnikowych, lepkość oznacza się dwoma zestawami cyfr. Pierwszy człon oznacza tzw. lepkość zimową – np. 75W (w – od winter), a drugi „letnią” – np. 140. Klasy lepkości olejów przekładniowych według SAE obejmują zakres od 70 przez 75, 80, 85, 90, 110, 140, 190 aż do 250. Można założyć w przybliżeniu, że klasa oleju przekładniowego 70W jest przystosowana do siarczystych mrozów, a 250 do temperatur tropikalnych. W naszych warunkach do samochodów osobowych najczęściej stosuje się klasy od 75W w górę, do 90–110, np. 75W-90[3]. Wyższe klasy zarezerwowane są przede wszystkim do przekładni pracujących pod ekstremalnym obciążeniem i w skrajnie trudnych warunkach (por. Tabela 1).

API Do opisania parametrów olejów – przede wszystkim pod kątem ochrony przed ekstremalnymi obciążeniami – stosuje się normy Amerykańskiego Instytutu Naftowego – API. Teoretycznie obejmują one klasy od GL-1 do GL-6, ale praktycznie w skrzyniach biegów stosuje się niemal wyłącznie GL-4 i GL-5 – zgodnie z wymaganiami sformułowanymi przez producenta. Kategoria API GL-4 oznacza oleje dostosowane do charakterystyki pracy przekładni spiralnych i hipoidalnych w osiach samochodowych pracujących z umiarkowanymi prędkościami i obciążeniami. Znajdują zastosowanie w ręcznych skrzyniach biegów i mostach napędowych. Kategoria API GL-5 oznacza oleje przeznaczone przede wszystkim do smarowania kół zębatych (w szczególności przekładni hipoidalnych) w osiach samochodowych w warunkach dużej prędkości i / lub niskiej prędkości i wysokiego momentu obrotowego[4]. Na 36 olejów przekładniowych zebranych w poniższej tabeli do kategorii GL-3 należał tylko jeden – stworzony z myślą o Polskim Fiacie 126P produkt Orlen Oil. Pozostałe zakwalifikowano do GL-4 lub GL-5.

Dobór oleju przekładniowego do konkretnego modelu

Często mówi się, że oleje GL-5 spełniają wszystkie wymagania API GL-4 dla olejów przekładniowych[1]. Fachowcy przestrzegają jednak, że choć posiadają wszystkie uszlachetniacze charakterystyczne dla niższej klasy (a także kilka dodatkowych) nie oznacza to, że można stosować je w przypadku samochodów, w których specyfikacji wymieniono olej przekładniowy GL-4 (wynika to z ryzyka, że synchronizatory nieprzeznaczone do pracy z olejem o wyższej klasie ochrony przez ekstremalnymi obciążeniami mogą przestać pełnić swoją funkcję)[2]. W związku z tym dobór oleju do skrzyni biegów powinien być realizowany w oparciu o numer VIN danego modelu – po jego podaniu system powinien wskazać normę, którą ma spełniać przeznaczony do jego skrzyni biegów olej przekładniowy[3]. Na stronach producentów zamienników dostępne są także wyszukiwarki alternatyw spełniających wytyczne producentów dla konkretnych typów przekładni.

[1] Richard Widman (2017) The Difference between GL-4 and GL-5 Gear Oils; dostęp dn. 03.04.2019

[2] tamże

[3] Grzegorz Makowski (2017) Jaki olej do skrzyni biegów?; dostęp dn. 03.04.2019

[1] Tomasz Konik (2004) Oleje przekładniowe – poradnik [w: Off-Road PL Magazyn 4×4]; dostęp dn. 03.04.2019

[2] Grzegorz Makowski (2017) Jaki rodzaj oleju wybrać do skrzyni biegów – mineralny czy syntetyczny?

[3] Konrad Bagiński (2016) Jak czytać oznaczenia olejów przekładniowych?; dostęp dn. 03.04.2019

[4] Wikipedia API Ratings [w: Gear Oil] ; dostęp dn. 03.04.2019